Өндірістік қажеттіліктерге байланысты жұмыс беруші қыз-меткерге жұмсаған шығыстар қызметкерлердің әлеуметтік және материалдық игіліктеріне кірмейді және оларда салық салынбайды, өйткені олар қызметкерлердің табысы болып саналмайды.
Дәл мұндай түсініктеме Қазақстан Республикасы Мемле-кеттік кіріс министрлігінің «Салық салу сүрақтарына 100 жауап» атты материалында («ББ» №45, 1999 ж.) берілген.
Жұмыс беруші 2000 жылы қызметкерлерге төмендегідей шығындар жұмсаған кезде декларацияның 5-қосымшасы қалай көрінетіндігін мысалмен қарастырайық..
Жұмыс істеген уақыты үшін қызметкерлерге жалақы есептелді — 2 255 мың теңге, оның ішінде 255 мың теңге негізгі құралдарды жөндейтін қызметкерлерге жұмсалған:
1. Пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы төленген – 200 мың теңге.
2. Қызметкерлердің біліктілігін арттыру жөніндегі курстарға ақы төлеу шығыстары төленді — 160 мың теңге.
3. Жұмыстан шыққан кезде берілетін жәрдемақы төленді — 300 мың теңге.
4. Материалдық көмек берілді — 280 мың теңге.
5. Балаларды мектепке дейінгі мекемелерде ұстау шығыстары төленді — 180 мың теңге.
6. Мейрам және мерейтой күндеріне сыйақы берілді (бөлінбеген таза табыс есебінен) — 500 мың теңге.
7. Қызметкерге шетелде жасалған операция үшін ақы төленді (бөлінбеген таза табыс есебінен) — 146 мың теңге.
Келтірілген цифрларды ескере отырып декларацияның 5-қосымшасын толтырамыз:
1. Қосымшаны толтырған кезде қызметкерлердің біліктілігін арттыру жөніндегі курстарға жұмсалған шығындар ескерілмейді.
7-жолда анықтама түрінде таза табыс есебінен қызметкерлерге жұмсалған шығыстар сомасын көрсетеміз – 646 мың теңге (мейрам және мерейтой күндеріне сыйақы – 500 мың теңге және төленген операция — 146 мың теңге).
Естеріңізге салайын, жұмыс беруші шығыстардың бұл сомасынан бюджетке 15 %-тік салық төлеуге тиіс — 69,9 мың теңге
БІРІНШІ ТҮЙІН:
Декларацияның 5-қосымшасының 2-жолында өндірістік қажеттіліктерге байланысты жұмыс беруші қызметкерлерге жұмсаған шығыстар ескеріле алмайды, өйткені бұл қызметкердің табысы емес. Сол себепті оған жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы салынбайды және ол жалақы болып табылмайды.
Жұмыс беруші қызметкерлерге жұмсайтын шығыстардың келесі тобын — шаруашылық жүргізуші субъектінің таза табысы есебінен жүргізілетін шығыстарды қарастырайық. Мұндай шығыстарға төлем көзінде 15 % ставка бойынша салық салынатындығы («Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР Заңының 32-1-бабы) және жұмыс берушіде шегерімге жатпайтындығы («Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР Заңының 48-бабы) заңдарда көзделген.
5-қосымшада жүмыс берушінің осындай шығыстары тек анықтама түрінде 7-жолда көрсетілген және еңбекақы төлеу жөніндегі шығыстардың жалпы сомасында ескерілмейді.
ЕКІНШІ ТҮЙІН:
Қызметкерлердің табыс салығы салынған, 2-жолдағы материалдық және әлеуметтік игіліктеріне 15 % ставка бойынша табыс салығы салынатын, жұмыс беруші таза — табыс есебінен төлейтін шығыстар өнбейді (№ 40 Нұсқаулықтың 68а-тармағы), олар жалақы болып табылмайды.
Енді тікелей жалақыдан басқа, жұмыс берушінің қандай шығыстары еңбекақы төлеу жөніндегі шығыстарға жататындығын қарастырайық.
Салық заңдарының қағидаларына жүгінейік.
«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлем-дер туралы» ҚР Заңының 10-бабында қызметкерлердің қан-дай табыстары еңбекақы төлеу түріндегі табыстарға (тиісінше жұмыс берушінің шығыстарына) жататындығы белгіленген. Бұл бап жеке тұлғалардың жалдау жөніндегі жұмыстан алған табыстары, сондай-ақ қызметкерге жұмыс беруші жұмсаған белгілі бір шығыстар түріндегі басқа да табыстары еңбекақы түрінде табыстарға жататындығын білдіреді.
Қызметкерлерінің еңбекақы түріндегі табысы болып саналатын жұмыс берушілердің шығындарына мыналар жатады:
— жұмыс берушінің қызметімен байланысы жоқ қызметкер шығынын етеу шығыстары;
— қызметкердің жұмыс беруші алдындағы қарызының немесе міндеттемесінің сомасын есептен шығару;
— қызметкердің өмірі мен денсаулығын ерікті сақтандыру шарты бойынша ол үшін сақтандыру жарнасын төлеу;
— жұмыс беруші қызметкер үшін төлеген, жеке түлғалардан табыс салығының сомасы;
— қызметкерлерге сатылатын тауарлардың (қызметтердің) сатып алу бағасы мен босату бағасы арасындағы немесе тауарлардың (қызметтердің) сату бағасы мен өзіндік құны арасындағы теріс айырма;
— қызметкерінің табысы болып табылатын жұмыс берушінің басқа да шығыстары.
Жұмыс берушінің «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР Заңының 10-бабының 2-тармағындағы тізбеге енген шығыстарын қарастыра отырып, біз олардың жұмыс берушінің қаражаттары есебінен берілген материалдық және әлеуметтік игіліктерге жататындығын көреміз.
Заң бұл игіліктерді қызметкердің еңбекақы түріндегі табыстарына жатқызатындықтан, есептелген жалақымен бірге «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» ҚР Заңының 29-бабындағы ставкалар бойынша жалпылама белгіленген тәртіп бойынша салық салынуға тиіс.
Бұл жағдайда жұмыс беруші жоғарыда аталған мақсаттарға жұмсалған өз шығыстарын қызметкерлерге еңбекақы телеу жөніндегі шығындар құрамында ескере алады.